कोणत्याही लेखाचा disclaimer हा नेहमी लेखाच्या शेवटी असतो. पण माझ्या लेखांचा disclaimer त्याच्या नावातच आहे. मला दिसलेली….म्हणजे तुम्हाला ती वेगळी दिसत असणार हे निश्चितच मान्य आहे. त्यात हल्ली ट्रोलिंगची भीती पण असतेच ना ! तुम्ही म्हणाल माझ्यासारख्या सामान्य व्यक्तीला कोण ट्रोल करणार. पण हे माझ्यासाठी पण आहे. कारण आज लिहीलेलं मला पाच, दहा, पंधरा वर्षांनी वेगळंच वाटणार असतं.वय, परिस्थिती, विचार करण्याची पद्धत या सगळ्या बदलांतून जात आपण असतो आणि आपली मतं कधी बदलतात तर कधी तीच असतात. असं वाटतं की असा विचार केला होता आपण ?, पण तेव्हा तर आपलं म्हणणं वेगळं होतं. वगैरे वगैरे. असं मी ट्रोल करते की माझं मलाच.

आता हे ‘मी’ पुराण बास ! माझे पहिले आठ दिवस मुलगी कशी एकटी रहाते या काळजीत जातात. मग तिला आडून आडून प्रश्न विचारायचे. जे मला आडून आडून वाटत असले तरी तिला त्याचा रोख कळलेला असतो तो भाग वेगळा. बरं मी शिक्षणासाठी किंवा नोकरी निमित्ताने एकही दिवस बाहेर राहीले नाही. व्यवसायानिमित्त बाहेर राहीले तरी ती फार तर आठ दहा दिवस. त्यामुळे हे असं घरच्यांपासून लांब रहाणं मला मानसिकदृष्ट्या अजिबातच झेपत नाही. मग मनात येत असतं की कशाला उगाच दुसऱ्या देशात रहायचं. हे सगळं आठवताना आणि आत्ता लिहिताना सुद्धा माझं मलाच हसू येतंय पण वाटल्याशिवाय मात्र रहात नाही.

बाहेर वाणसामान म्हणजे ग्रोसरी आणायला गेले की वेगवेगळ्या देशातील माणसं दिसतात. एकटी राहणारी मुलं दिसतात. हळूहळू धीर चेपायला लागतो. पण तरीही मनात एक भित्रा ससा असतोच. विरोधाभास असा की मी इथे तिच्या सोबतीसाठी आलेली असते. अजून दोन तीन वेळा बाहेर जाऊन आले की मात्र ही मुलं कशी दुसऱ्या देशात रहायला ‘तयार’ झाली आहेत हे पाहून कौतुक वाटतं. लहान असताना मी तिला घेऊन जात होते. आता ती मला नेते. सगळं जसं घडायला हवं तसंच घडत असतं पण मला मात्र कोण कौतुक. तर, अशी घाबरलेली मी मग मात्र शूरवीरपणे जागतिकीकरण, जग कसं जवळ आलंय वगैरे गप्पा मारायला लागते.

लगेच आलेल्या शुक्रवारी संध्याकाळी हडसन नदीवरून दिसणारी स्कायलाईन बघायला जायचं ठरवलं. सध्या इथे इतकी प्रचंड थंडी आहे की कपड्यांचे थर चढवल्याशिवाय पर्याय नाही. आणि अशी काही गंमत येते की माझा तो बजरबट्टू अवतार पहाण्याजोगा असतो. आपल्यापैकी बऱ्याच जणांना माहीत असेल की बजरबट्टू हे बालनाट्य होतं आणि त्यातला बजरबट्टू हा छान असा बुटका आणि गुटगुटीत मुलगा होता. त्यावरुन तुम्हाला कल्पना आली असेलच. असा जामानिमा करुन निघावं लागतं.

जर्सी सिटीपासून ग्रोव्ह स्ट्रीटवरुन चालत चालत आम्ही हडसन नदीच्या काठावर पोचलो. विदेशात भरपूर चालावं लागतं पण तसा शीण कुठेच जाणवत नाही हे मात्र खरं. दररोज दहा एक किलोमीटर तुम्ही न थकता सहज चालू शकता. नदीकाठावरुन समोर नदीच्या पल्याड न्यूयॅार्क दिसतं. वाह ! काय सुंदर दृश्य आहे असं मनात आल्यावाचून रहात नाही. इतक्या मोठ्या इमारती हे काही फार अप्रूप राहीलं नसलं तरी नदीपलीकडे दिसणारं ते दृश्य फार मोहक असतं. सुंदर ती दुसरी दुनिया याचा प्रत्यय येतो. जवळजवळ, एकमेकांना खेटून लगटून असणाऱ्या इमारतींचं बेटच जणू. नऊ अकरानंतरचं वर्ल्ड ट्रेड सेंटर, एम्पायर स्टेट बिल्डिंग, एका बलाढ्य देशाच्या आर्थिक राजधानीचं शहर नदीच्या पल्याड दिसत असतं. आता सूर्य अस्ताला जाण्याची वेळ जवळ आली होती. बिल्डिंगच्या काचांवर पडणारी सूर्याची किरणं पिवळा, केशरी, भगवा, तांबडा, सोनेरी असे विविध रंगं निर्माण करत होती. प्रगती आणि सत्तेची लालसा या दोन्हीचं मिश्रण असावं का असा नकोसा विचार क्षणभर मनाला शिवून गेला. पण माझ्या आनंदावर मी त्याला मात करु दिली नाही कारण मग विचारांचं शीड कुठेतरी भरकटलं असतं.

तेवढ्यात केशरी रंगाची भली मोठी स्टेटन आयलंड फेरी आली. हे भलं मोठ्ठं जहाज काहीसे डॅालर घेऊन पर्यटकांना न्यूयॅार्क ते स्टॅच्यू ॲाफ लिबर्टी अशी फेरी मारत असते. अर्थातच मधे येणारी ठिकाणं पण दाखवत दाखवत तिची ये जा चालू असते. नदीच्या या बाजूने एक मोठ्ठा वॅाक वे आहे. आजूबाजूला जी पंचतारांकित हॅाटेल्स आहेत तिथली माणसं आणि आमच्यासारखे पर्यटक यांची वर्दळ असते. वॅाक वेवर एका ठिकाणी ९/११ चं एक छोटं स्मारक आहे. २००२ सालच्या तत्कालीन महापौर ग्लेन क्यूनिंगहॅम यांनी ते समर्पित केलं आहे. वर्ल्ड ट्रेड सेंटरच्चे सहा स्टील गर्डर आणून त्याची A या अक्षरासारखी रचना केली आहे. ए फॅार अमेरिका. एक वेडा वाकडा गर्डर आहे त्यावर ८ हा आकडा लिहिला आहे. तो का ते मात्र मला कळलं नाही. बाजूला एक काळ्या ग्रॅनाईटचा स्टेल (तुटलेला अवशेष) आहे. त्यावर ११ सप्टेंबरला न्यू जर्सीमधल्या ३८ जणांना मृत्यू आला त्यांची नावं कोरलेली आहेत. प्रकाशाच्या प्रतिबिंबामुळे लोअर मॅनहटनच्या आकाशरेखा तिथे प्रतिबिंबीत होतात. समोरच एक शिलालेख आहे ज्यावर वर्ल्ड ट्रेड सेंटरचं चित्र कोरलेलं आहे.

दुसरी एक मन हेलावणारी गोष्ट आहे आणि ती म्हणजे जॅान स्टुअर्ड जॅान्सन यांचं Makeshift Memorial. त्यांच्या ‘डबल चेक’ या शिल्पाचं हे कास्टिंग आहे. मूळ शिल्प हे १९८२ साली लोअर मॅनहटनमधल्या लिबर्टी प्लाझा या बिल्डिंगमधे होतं. ११ सप्टेंबर २००१ च्या हल्ल्यानंतर, बचाव कार्य करणाऱ्या कर्मचाऱ्यांना ढिगाऱ्यात हे शिल्प एक “बळी” म्हणून दिसले, परंतु ते एक व्यक्ती नसून एक शिल्प होतं. त्या नंतरच्या दिवसांत, डबल चेक हे तात्पुरतं स्मारक बनलं. त्यावर फुलं आणि श्रद्धांजली वाहिली जात असे. जॉन्सनने त्याचं दुसरं कास्टिंग स्मारक म्हणून २००४ मध्ये ते पुनः स्थापित केलं. या शिल्पाच्या जवळ एक शिलालेख आहे: “११ सप्टेंबर २००१च्या आपत्तीनंतर, बचाव कार्य करणाऱ्या कर्मचाऱ्यांच्या चेहऱ्यावर त्या दिवसात एकदाच हसू आलं जेव्हा त्यांना त्या ढिगाऱ्यात जो एक ‘बळी’ दिसला होता, तो माणूस नसून खरं तर एक ब्रॉंझ शिल्प होतं. त्यानंतर ‘डबल चेक’ शिल्प हा एक असामान्य अनुभव झाला. हे शिल्प फुलांनी आणि शोक संदेशानी भरुन गेलं. जॉन्सनने त्या संदेशांना सन्मान देऊन त्यांना ब्रॉंझमध्ये घडवून शिल्पावर जोडलं. ते पाहून खरंच अंगावर काटा येतो कारण तेव्हा त्या हल्ल्याची भीषणता पुन्हा एकदा मनाला भिडते.

जवळच्या कातिन (Katyn) स्मारकावर एक शिलालेख 12 सप्टेंबर 2004 रोजी त्याच्या पेडिमेंटच्या समोर उघडला गेला, ज्यावर लिहिले आहे:“कधीही विसरू नका! 11 सप्टेंबर 2001 रोजी अमेरिकेवरील दहशतवादी हल्ल्यात मरण पावलेल्या सर्व निरपराध बळी आणि नायकांसाठी प्रार्थना करा.” हे सगळं इतकं सविस्तर लिहीलं कारण आपण मुद्दाम तिथे जातोच असं नाही. असो.

थंडी जोर धरायला लागल्यामुळे आता परतीची वेळ झाली होती. आता मात्र ‘पाथ’ या ट्रेनमधून घरी आलो. कारण झोंबणारा वारा सुटला होता. आणि तो सहन करणं शक्य नव्हतं. पाथच्या स्टेशनहून घर जवळ असल्यामुळे काही प्रश्न नव्हता. सगळे चाकरमानी आपापल्या तालात घराकडे परत जात होते. शुक्रवार संध्याकाळ असल्याने वातावरणात दोन दिवस येणाऱ्या सुट्टीचा निवांतपणा होता. आता खरंच आपण अमेरीकेत आहोत असं वाटायला लागलं. दुसऱ्या दिवशी स्वतःला आर्थिक महासत्ता समजणाऱ्या अमेरीकेच्या फायडाय म्हणजे फायनान्शिअल डिस्ट्रिक्टला जायचं ठरलं होतं.

जे छान दिसलं, अनुभवलं ते तुम्हालाही सांगावंसं वाटतं. आणि इथे वेळच वेळ असतो. याही कारणाने मला आवडते अमेरिका. मी जागी असते तेव्हा माझी सगळी माणसं शांत झोपलेली असतात. मला निवांतपणा असतो. आणि मी विचार करत रहाते की किती गोष्टीत अडकून रहातो आपण. नसलो तरी काही फरक पडत नाही. बिझी असण्याच्या, मला जायलाच हवं, करायलाच हवं अशा सगळ्या गोष्टी जशा आहेत तशाच चालू रहाणार असतात, रहातात. वृत्तीतल्या निवृत्तीचा विचार पुन्हा पुन्हा मनात येतो आणि त्यात भर पडत जाते. हे मनाला पडणारे हे प्रश्न वेगवेगळी उत्तरं देतात, नवीन प्रश्न पडतात. अंतर्मुख व्हायला होतं. तिथे असे विचार येत नाहीत असं नाही पण तेवढा निवांतपणाही नसतो आणि लांब राहीलं की त्या सगळ्याकडे तटस्थपणे पहाता येतं. आयुष्याचा एक पट उलगडत जातो आणि आयुष्याकडे बघण्याचा दृष्टीकोण हळूहळू का होईना बदलेल अशी आशा वाटते. स्कायलाईनसारखं मलाही वेगळं क्षितीज खुणावतं.

असो. आज इथेच थांबते.

शुभांगी दातार

२३/०१/२५